ابوطاهر طیب بن محمد خسروانی- Abu Tahir Khosrovani
ابوطاهر طیب بن محمد خسروانی، از شاعران دورۀ سامانیان بود.
ابوطاهر طیب بن محمد خسروانی خسروانی نیز مانند شاعران دورۀ سامانیان و سدة یازدهم م./ چهارم ق. متأثر از بیشتر شاعران نامور این دوران است. گرچه بسیاری در کتاب‌های خود از وی و اشعارش نام برده‌اند ولی اطلاع دقیق و کافی از وی در دست نیست و در عین حال ذکر شده که در بیشتر اشعار از رودکی (د. ۹۴۱م./ 329ق.) الهام گرفته است.
قرن ۱۱م./ 4ق.- ۹۵۳م./ 342ق.
عوفی در کتاب خود به نام لباب الالباب، ابوطاهر را شاعر نامور دربار سامانیان دانسته که در این دوره با آسودگی و رفاه زندگی می‌کرده است. در منابع گفته شده که ابوطاهر تخلص خود را از نام یكی از مقام‌های موسیقی با عنوان فارسی «خسروانی» و به عربی الطرائق الملوكیه، گرفته است. اما در بسیاری از منابع ذکر نشده که ابوطاهر اهل موسیقی بوده است. (عوفی، 1321ق.، ج2، 20؛ بهار، 1351ش.، ج1،۱۱۴) برخی از منابع این دوره ابیاتی از ابوطاهر آورده‌اند که با اطمینان نمی‌توان آن را به خسروانی نسبت داد به طور مثال محمد عبده، شاعر اواخر قرن یازدهم م./ چهارم ق. و دبیر بغراخان (د ۳۸۳ ق / ۹۹۳ م) از پادشاهان ایلك‌خانیه (از سلسله‌های ترک‌نژاد آسیای میانه و مرکزی)، بیتی از ابوطاهر را در شعر خود آورده اما عوفی این بیت را به فردوسی نسبت داده است (عوفی، 1321ق.، ج2، ۳۳). به هر حال از ابوطاهر خسروانی 70 بیت باقی مانده است که مضمون یکی از بیت‌ها از رودکی گرفته شده و این نشان می‌دهد که خسروانی معاصر رودکی بوده است. غزلی هم از وی در دست است كه گفته شده اولین بار در مجموعه سفینۀ غزلی متعلق به دورۀ تیموری یافت شده است (عبدعلی، 1399ش.). بر این مجموعه باید ابیات پراكندۀ دیگر او را كه در فرهنگ‌ها به عنوان شاهد برای برخی لغت‌ها آورده شده است، افزود (رشیدیاسمی، 1301ش.، 60؛ رادویانی، 1362ش.، 104-103) تصوف و مضامین وحدت وجودی در اشعار خسروانی دیده می‌شود اما هیچ منبعی از تصوف وی سخن نگفته است (ظفرآبادی، 1389ش.، 501-500).
- بهار، م. ت. ، گلبن، م. و یوسفی، غ. (به کوشش). (1351ش.). بهار و ادب فارسی. فرانکلین(کتاب‌های جیبی).
- رادویانی، م. و آتش، ا. (به کوشش). (1362ش.). ترجمان البلاغه. اساطیر.
- رشید یاسمی، غ. (1301ش.). خسروانی. نوبهار، ش. ۴.
- عبدعلی، م. (1399ش.). ابوطاهر خسروانی، https://www.cgie.org.ir/fa/article/226707/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C
- عوفی، م. و براون، ا. (به کوشش). (1321ق.). لباب الالباب. لیدن.
- ظفرآبادی، م. (1389ش.). ابوطاهر خسروانی. دانشنامۀ جهان اسلام (ج. 15)، 501-500.
- اقبال آشتیانی، ع. (1324ش.). شاهد صادق. مجله یادگار، ش. ۴.
- اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملك، ش ۵۳۲۴.
- شمس قیس رازی، م. مظاهری، ج. و فشارکی، م. (1338ش.). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تأیید.
- نفیسی، س. (1310-1309ش.). غزلی از خسروانی. مجلۀ شرق.
- بی‌نا. (1378ش.). ادبیّات و موسیقی در قرون سوم و چهارم (ترجمة ل. بایمت‌اف و ن. نعمت‌اف. کیهان فرهنگی، ش. 155، س. 4، 25-22.
دی‌ماه 1400ش