جرج سارتن- George Sarton
جرج سارتن (George Sarton) بنیانگذار رشتۀ تاریخ علم، به دنبال ایجاد ارتباط بین فلسفه و علم بود. دانشمندان جهان اعتراف می‌کنند که جورج سارتن برجسته‌ترین مورخ علم است و کتاب تاریخ علم که ثمرۀ دانشمندی و درایت شگرف اوست، یکی از ممتازترین آثار علم و معرفت است که تاکنون منتشر شده است.
1884م-1956م.
جرج آلفرد لئون سارتن در 31 اوت در شهر گنت (Ghent) بلژیک به دنیا آمد. او در دانشگاه گنت (Ghent University) تحصیل کرد و در سال 1906م. از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. او در سال 1911م. دکتری خود را در رشتۀ ریاضیات از دانشگاه گنت دریافت و پس از جنگ جهانی اول به انگلستان مهاجرت کرد، در سال 1915 م به ایالات متحده رفت و باقی عمر خود را در آنجا گذراند. سارتن در سال 1920م به‌عنوان مدرس دانشگاه هاروارد (Harvard University) فعالیت کرد. او در سال‌های 1940م-1950م استاد تاریخ علم بود و تدریس را تا مارس 1956م. پیش از مرگ خود ادامه داد (گارفیلد، 1958). سارتن، دانشمند پرکار و خستگی‌ناپذیر، نخستین تجربه‌های دانشگاهی‌اش با موفقیت در حوزۀ شیمی همراه بود؛ اما بعد به ریاضیات علاقه‌مند شد و تا کسب مدرک دکتری در این رشته پیش رفت. زندگی و کارهای علمی سارتن بیش از سه دهه بعد از مهاجرت او به ایالات متحده ادامه یافت (میرحسینی، 1396). همچنین، او از جوامع ملی و بین‌المللی هفت دکترای افتخاری و از سوی دانشگاه‌های مختلف جهان ده مدال افتخار دریافت کرد. سارتن تاریخ علم را به یک رشتۀ دانشگاهی تبدیل کرد و از این نظر در علم و فلسفه نقش مهمی داشت.
سارتن دو سال بعد از فارغ‌التحصیلی در سال 1908م برندۀ مدال طلای یکی از مقالات خود در شیمی شد. او در بنیاد کارنگی در نیویورک (Carnegie Corporation of New York) برای صلح بین‌المللی کار می‌کرد و در سال‌های 1916م. تا 1918م. سخنرانی‌هایی را در دانشگاه هاروارد انجام داد. همچنین، بین سال‌های 1919م تا 1948م عضو پیوستۀ مؤسسۀ پژوهشی کارنگی در واشنگتن بود. وقتی سارتن تصمیم گرفت تاریخ علم نه‌جلدی خود را کامل کند، برای آماده‌سازی جلد دوم تصمیم گرفت زبان عربی بیاموزد. برای این کار به خاورمیانه سفر کرد تا نوشته‌های اصلی دانشمندان اسلامی را بررسی کند. ایدۀ تدوین کتاب تاریخ علم از زندگی لئوناردو داوینچی (Leonardo di ser Piero da Vinci) الهام گرفته شد. قرار بود این کتاب در 9 جلد نوشته شود؛ اما تا قبل از مرگ او فقط سه جلد این کتاب تکمیل شد. او پیش از مرگ خود جامعۀ تاریخ علم سارتن را تأسیس کرد و با هدف ایجاد انگیزه و پویایی بیشتر میان محققان حوزۀ تاریخ، جایزه‌ای را برای مورخان علم در نظر گرفت (میرحسینی، 1396). این جایزه یکی از معتبرترین جوایز تاریخ علم است که از سال 1955م. هرساله به یک مورخ برجسته اهدا می‌شود. سارتن نویسندۀ ۱۵ کتاب و بیش از ۳۰۰ مقاله در زمینۀ تاریخ علم است. به باور دانشمندان جهان، جورج سارتن برجسته‌ترین مورخ علم است و کتاب او، تاریخ علم ثمرۀ دانشمندی و درایت شگرف اوست. این کتاب یکی از آثار ممتاز علم و معرفت است که تاکنون منتشر شده است. او علاوه‌بر این کتاب، کتاب‌های دیگری نیز در این زمینه تألیف کرد. برخی جرج سارتن را به‌خاطر تحقیقات عمیقش دربارۀ سیر رشد و تحول دانش بشری و کوشش‌هایی که برای بررسی تلاش و تأثیر دانشمندان گذشته انجام داد، پدر تاریخ علم می‌نامند. او در حوزۀ علم و فلسفه پژوهش‌های زیادی انجام داد که تصورات غلط گذشته را در این زمینه از بین برد و آثار عمیق فرهنگ یونان، قرون وسطا و دورۀ اسلام را به‌خصوص با استفاده از منابع مصر باستان، بین‌النهرین و منابع هندی و چینی نشان داد.
آثار و نوشته‌های سارتن به‌قدری زیاد است که آوردن تمام آنها در زندگی‌نامۀ او امکان‌پذیر نیست.
- مقدمه‌ای بر تاریخ علم
George Sarton, Introduction to the History of Science. From Homer to Omar Khayyam (Baltimore: Williams & Wilkins, 1927), vol. 1; Sarton, Introduction to the History of Science. From Rabbi Ben Ezra to Roger Bacon (Baltimore: Williams & Wilkins, 1931). vol. 2, two parts; Sarton, Introduction to the History of Science. Science and Learning in the Fourteenth Century (Baltimore: Williams & Wilkins, 1947), vol. 3, two
او در زمان تألیف جلد دوم تاریخ علم، زبان عربی را آموخت و برای تحقیق بیشتر به نواحی مختلف خاورمیانه مسافرت کرد، به تحقیق دربارۀ دستاوردهای عالمان مسلمان پرداخت و تصمیم گرفت مکتب مسلمانان اسپانیولی را به‌صورت یک انستیتو فعال کند. در حین این فعالیت با چند عالم عرب اسپانیولی مانند (Julian Ribera Y Tarago) و (Miguel Asin Palacioos) آشنا شد و کمک کرد که مقالات آنها در isis منتشر شود. نکتۀ قابل توجه که تبادل نظر و مشورت‌های سارتن با محققان مسلمان به‌مراتب بیشتر از سایر محققان تاریخ علوم در غرب بوده است. او معتقد بود که همکاری و نفوذ عالمان مسلمان در حوزۀ تاریخ علوم به‌مراتب پیشروتر از محققان و نظریه‌پردازان غربی است و بی‌توجهی غربی‌ها به این واقعیت به‌شدت عصبانیت و اندوه او را به همراه داشت. او همچنین تحت تأثیر پژوهش‌های Ribera دربارۀ انتقال موسیقی از شرق به غرب، به تأثیر شگرف ریاضیات بر موسیقی و استفاده از نظریۀ diffusion حرکت، اشاعه در علوم و توجه به مبانی چهارگانۀ Quadrivium اعتقاد داشت که شامل فرضیۀ شناسایی اعداد، جبر، هندسه و موسیقی بود؛ اما متأسفانه عمرش کفاف نکرد که روی این مبحث علمی بیشتر کار کند. او تنها سه جلد از این کتاب را نوشت که با موضوع‌های زیر منتشر شد:- جلد اول: از هومر تا عمر خیام
- جلد دوم: از خاخام عزرا تا راجر بیکن
- جلد سوم: علم و یادگیری در قرن چهاردهم م۱۹۲۷–۱۹۴۸م
- Sarton, George. (1936). The Study of the History of Mathematics & The Study of the History of Science, 1954 Dover reprint from Internet Archive.
- 1947/8: Introduction to the Hisory of Science. (III. Science and learning in the fourteenth-century, pt. 1–2, 1947–48). Baltimore: Williams & Wilkins.
- (1931). The History of Science and the New Humanism, New York: Henry Holt & Company.
- (1952). A History of Science. Ancient science through the Golden Age of Greece, Cambridge. Massachusetts: Harvard University Press.
- (1959). A History of Science. Hellenistic science and culture in the last three centuries B.C., Cambridge. Massachusetts: Harvard University Press.
- (1965). The Study of the History of Science(German: Das Studium der Geschichte der Naturwissenschaften, Frankfurt am Main: Klostermann.
- (1924). Sarton, George. (1924). "The New Humanism". Isis, 6 (1), 9-2. doi:1086/358203. JSTOR223969.
- (1927–48). Introduction to the History of Science (3 v. in 5), Carnegie Institution of Washington Publication# 376, Baltimore: Williams and Wilkins, Co.
- (1951). "The Incubation of Western Culture in the Middle East: a George C. Keiser Foundation Lecture", March 29, 1950, Washington, D.C.
- تاریخ علم (علم ق‍دی‍م تا پ‍ای‍ان دورۀ طلای‍ی یونان). ترجمۀ احمد آرام.
- گفتارهایی در تاریخ علم، ترجمۀ غلامحسین صدری‌افشار. نشر آییژ.
- سارتن، جورج. (1356). مطالعۀ تاریخ ریاضیات و تاریخ علم. ترجمۀ غلامحسین صدری افشار. تهران: انتشارات توکا.
- میرحسینی، مرتضی. (1396). معرفی کتاب گفتارهایی در تاریخ علم. وبگاه کاربردی‌سازی علوم انسانی و اجتماعی (بردار).
- Garfield, Eugene. (1958). the life and career of George Sarton: the father of the history of science. Journal of the history of the behavioral science. 21. 107-117.
- https://en.wikipedia.org/wiki/George_Sarton.
- https://www.jstor.org/stable/226474.
- George Sarton, “The Quest for Truth: A Brief Account of Scientific Progress During the Renaissance”, Sarton on the History of Science (ed. D. Stimson), Cambridge 1962, s. 102-120.
- E. Garfield, Essays of an Information Scientist, Philadelphia 1985, VIII, 241-247 Cohen, “George Sarton”, ISIS, XLVIII/3 (1957), s. 286-300.
- J. B. Conant, “George Sarton and Harvard University”, a.e., XLVIII/3 (1957), s. 301-305.
المیرا کریمی
خردادماه 1399 ش.1401-11-09