
سر اوگاستس ولانستن فرنکس- Sir Augustus Wollaston Franks
سر اوگاستس ولانستن فرنکس عتیقهشناس، مجموعهدار و مدیر موزه در بریتانیای سدۀ 19م. بود. او از شخصیتهای مهم و اثرگذار در شکلگیری موزۀ بریتانیا به شمار میآید. تا آنجا که برخی او را دومین مؤسس این موزه معرفی میکنند. فرنکس در برپایی و توسعۀ بخش اسلامی موزۀ بریتانیا نیز نقش بسیار برجستهای ایفا کرد.
20 مارس 1826م. در ژنو- 21 می 1897م. در لندن
سر اوگاستس ولانستن فرنکس نخستین سالهای زندگیاش را در ژنو و روم سپری کرد. از 1839م. تا 1843م. در کالج اتون Eton College و پس از آن در کالج ترینیتیِ Trinity College کمبریج مشغول به تحصیل بود. پس از فارغالتحصیلی تمام همّ و غمّ خود را صرف شکلدهی به مجموعۀ شخصی و توسعۀ مؤسسۀ باستانشناسی سلطنتی Royal Archaeological Institute کرد. در سال 1850م. دبیر نخستین نمایشگاه هنر سدههای میانه شد که در مرکز اجتماع هنرها Society of Arts برپا میشد. یک سال پس از آن بود که فرنکس به استخدام بخش عتیقههای موزۀ بریتانیا درآمد. او از همان زمان به مدت 45 سال در موزۀ بریتانیا فعالیت کرد. اگرچه نخستین هدف از به کارگیری او شکلدهی به مجموعهای از عتیقههای بریتانیایی بود، او را در بسیاری جهان مؤسس ثانوی موزۀ بریتانیا قلمداد میکنند. (Chisholm, 1911) در جایگاه یک مجموعهدار مستقل او بیشتر به دنبال آثار سرامیک و عتیقههای قرونوسطایی بود. فرنکس بسیاری از آثار مجموعهاش را از طریق دلالانی از هند خریداری کرد. افزون بر این او در حوزۀ هنر کلاسیک روم باستان نیز دستی بر آتش داشت. در سال 1876م. نمایشگاهی از سرامیکهای آسیاییاش در یونان برپا کرد. آثار مختلفی از هنر ژاپن نیز دیگر حوزۀ علاقهمندی فرنکس در جمعداری بود. با توجه به نسبتهای فامیلی میان او و برخی دیگر از مجموعهداران، فرنکس گردآوری را یک بیماری ژنتیکی و لاعلاج در خانوادۀ خود میداند! (https://en.wikipedia.org)
فرنکس را مهمترین شخصیت در شکلگیری موزۀ بریتانیا توصیف کردهاند. اهمیت فرنکس در این مقاله بیشتر بهعنوان شخصیتی اثرگذار در معرفی و شناخت هنر اسلامی است که امروزه موزۀ بریتانیا مالک یکی از عظیمترین مجموعههای آن است. و فرنکس نقش بسیار مهمی در برپایی و توسعۀ این مجموعه از آغاز ایفا کرده است. بهگونهای که هر جا نامی از هنر اسلامی یا مجموعۀ خاورمیانه در این موزه به میان میآید، از نقش برجستۀ وی نیز یاد و تقدیر میشود. اما وارد Ward میگوید این تلقی نادرستی است که فرنکس را خالق متفکرانۀ مجموعۀ اسلامی در موزه بدانیم. چرا که او هرگز به هیچیک از کشورهای این حوزه سفر نکرد، نه عربی میدانست، نه فارسی و نه ترکی، و تنها دانشی سطحی پیرامون فرهنگ، تاریخ و دین اسلام داشت. وی در سال 1866م. دپارتمان تازهتأسیسش را تحت سه عنوانِ بریتانیایی، قرونوسطایی (اروپا) و مردمشناختی (سایر مناطق) تعریف کرد. در این بین، آثار اسلامی هم به بخش مردمشناسی و هم قرونوسطایی مربوط بود. این نشان میداد که فرنکس قلمرو اسلام را یک منطقۀ میانی جغرافیایی و فرهنگی میان اروپا، آسیا، و آفریقا و پلی میداند که دستاوردهای هنری باستان را به اروپای رنسانس متصل میکند. کار فرنکس بیشتر پیشبرد مجموعۀ مردمشناسی موزه بود و به نظر نمیرسد که او علاقۀ خاصی به آثار اسلامی داشته باشد، چرا که بیشتر آثار اسلامی در گالریهای جدید مردمشناسی که در 1886م. تأسیس شد نه متعلق به فرنکس بلکه برگرفته از مجموعههای افرادی بود که نامشان در ادامه میآید. اشیاء بسیار زیادی در مجموعههای اروپایی کشف شدند یا آنها را گردشگران، دیپلماتها و دلالان حرفهای از خاورمیانه آوردند؛ این رخداد پاسخی به گرایش جدید بهسوی اشیاء اسلامی بود که از نمایشگاههای بینالمللی بزرگ، جنبش هنر و طراحی صنعتی Industrial Art and Design Movement و نقاشیهای رمانتیکِ شرقشناسان الهام میگرفت. مجموعههای عظیم هنر اسلامی هم به دست موزهها و هم توسط افراد ثروتمندی چون فیلیکس اسلید Felix Slade، جان هندرسون John Henderson، فردریک گادمن Frederick Godman، اوکتاویوس مورگِن Octavius Morgan و روده هاکینز Rohde Hawkins در بریتانیا گرد آمدند. فرنکس عضوی از این گروه گردآوریکننده بود و اکثر آنها مانند وی نه به شکل تخصصی در پی آثار اسلامی، بلکه مشتاق جمعآوری هنرهای تزییینی بودند. این اشیاء نه از بافت اصلیشان بلکه از دلالان لندنی و پاریسی دریافت میشد که بهندرت دانش خاصی دربارۀ فرهنگ اسلامی داشتند. (Ward, 1997) اما آثار اسلامی (از شیشه، سنگ کریستال و سرامیک تا فلزکاری و قطعات عاج) به دلیل ارتباطشان با هنرهای تزیینی اروپای رنسانس برای فرنکس جالب بودند و به او امکان میدادند تا سیر تکاملی طرحها و فنون هنری را ردهبندی بصری کند. بیتردید، او تنها کسی نبود که رویکرد غایتشناختی به توسعۀ تمدن انسانی اتخاذ کرد؛ محققان بعدی، با اینکه بسیار مشتاق خاورمیانه و آگاه از آن بودند، ایدۀ سیر تکاملی فرهنگ خاورمیانهای را در کارشان استمرار دادند. (Suleman, 2012) با تمام این تواصیف، این مبالغه نیست که بگوییم بدون فرنکس بعید به نظر میرسد که موزۀ بریتانیا اصلا مجموعۀ اسلامیای میداشت. او بود که مقامات موزه را با وجود مخالفتهای بسیار متقاعد کرد که این اقلام ارزش گردآوری دارد. و تحت مدیریت او مجموعۀ اسلامی از چند مورد شیئی که بهصورت تصادفی به موزه رسیده بود، به مجموعهای از هزاران شیءِ دستهبندی شده، قابل مطالعه و نمایش تبدیل شد. (Ward, 2000, 113)
- پرسشهای لعابکاری تزیینی
- نمونههایی از هنر تزیینی شیشه و مینا
- کتیبههای آرامیِ جنوب عربستان
- کاتالوگ پرسلان و سفال شرقی
- سفال ژاپنی
- کاتالوگ مجموعۀ پرسلان قارهای
- ارث فرنکس: کاتالوگ صفحات کتاب بریتانیایی و آمریکایی که سرآگوستوس ولاستن فرنکس به متولیان موزۀ بریتانیا واگذار شد
- Book of Ornamental Glazing Quarries
- Examples of Ornamental Art in Glass and Enamel
- Himyaritic Inscriptions from Southern Arabia
- Catalogue of Oriental Porcelain and Pottery
- Japanese Pottery
- Catalogue of a Collection of Continental Porcelain
- Franks bequest: catalogue of British and American book plates bequested to the Trustees of the British Museum by Sir Augustus Wollaston Franks, British Museum
- Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Franks, Sir Augustus Wollaston". Encyclopædia Britannica. Vol. 11 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 35.
- Suleman, F. (2012). Islamic Art at the British Museum: Strategies and Perspectives In B. Junod, G.Khalil, S. Weber & ,G. Wolf ,Islamic Art and the Museum; Approaches to Art and Archaeology of the Muslim World in the Twenty-First Century. (p. 276-285). London: Saqi Book.
- Ward, R. (2000). Augustus Wollaston Franks and the Display of Islamic Art at the British Museum. in S. Vernoit, Discoverng Islamic Art; Schalors, Collectors and Collections, 1850-1950 (P. 105-116). London: I.B.Tauris.
- Ward, R. (1997). Islamism is not an Easy Matter In M. Caygill & J. Cherry, W Franks, 19th Century Collecting and the British Museum. (p. 272-285) London: British Museum Press
- https://en.wikipedia.org/wiki/Augustus_Wollaston_Franks
- Marjorie Caygill; John F. Cherry, eds. (1997), A.W. Franks: nineteenth-century collecting and the British Museum, British Museum Press.
- Read, Charles Hercules (1901). "Franks, Augustus Wollaston". Dictionary of National Biography. London: Smith, Elder & Co.
- Wilson, David M., The British Museum; A History, The British Museum Press, 2002.
- Edited by John Curtis and Nigel Tallis (2005). "The British Museum 2005".
- Wroth, Warwick William (1889). "Fountaine, Andrew" . In Stephen, Leslie (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 20. London: Smith, Elder & Co.
- Caygill, Marjorie. "Creating A Great Museum". fathom.com. "Franks, Augustus Wollaston". A Cambridge Alumni Database. University of Cambridge.
- Wilson, David M. "Franks, Sir (Augustus) Wollaston (1826–1897), collector and museum keeper". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press.
- "Franks, Augustus Wollaston." Grove Art Online. Oxford Art Online. https://www.oxfordartonline.com/view/10.1093/gao/9781884446054.001.0001/oao-9781884446054-e-7000029737;jsessionid=D5BC5AA7D69DFFB25D40E4CD663FD0C2
فروردین 1401ش.
1402-06-10