لوئی دوبو- Louis Dubeux

1798م. - 1863م.

دوبو در کودکی از شهر لیسبون پرتغال به پاریس فرستاده شد و در همین شهر تحصیلات مقدمّاتی خود را تکمیل ­کرد. وی هم­ زمان با کار در کتابخانه سلطنتی پاریس (Bibliothèque royale de Paris) به ­علّت اشتیاق به آموزش زبان­ های مختلف به فراگیری زبان ترکی و دیگر زبان­ های شرقی از جمله فارسی و عبری پرداخت و پس از چندی توانست به سمت استادی زبان ترکی در مدرسه ملی زبان ­های زنده شرقی (Ecole nationale des langues orientales vivantes) نائل ­شود و تا پایان عمر خود بر این سمت باقی­ بماند. از دیگر سوابق تعلیمی وی می ­توان به تدریس زبان عبری در کلژ دوفرانس (Collège de France) اشاره کرد. این امر در فاصله­ ی زمانی میان درگذشت اتین کاترمر (Quatremere  Etienne Marc) انتخاب ارنست رنان (E.Renan) از سال1857م. تا 1861م. به­ وقوع پیوست (بدوی، 1377، 240).

لویی دوبو را باید شرق ­شناسی با حوزۀ کاری گسترده و متفاوت از یکدیگر دانست. وی به بیشتر زبان ­های شرقی از جمله ترکی، فارسی و عبری مسلّط بوده و طبیعتاً اکثر تمرکز خود را در عرصه ­های مربوط به آن گذاشته ­است. هرچند گستردگی و کیفیّت علمی کارهای او به پای شرق­ شناسان معاصر خود نظیر شارل دفرمری (Charles Defrémery) و سیلوستر دوساسی (Silvestre de Sacy) نمی­ رسد، اما پژوهش­ های وی از بعضی جهات مورد توجه دیگر محققان قرار گرفته ­است. در حوزۀ مربوط به ایران و ایران­شناسی قطعاً مهم ­ترین اثر این محقّق­ کتاب او با عنوان (La perse Persia Historian) می­ باشد. این کتاب به زبان فرانسوی نوشته­ شده و از لحاظ محتوای تاریخی، دربردارنده­ ی همه ­گونه اطلاعاتی از قبیل تاریخی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و... پیرامون ایران ­زمین از دوره­ ی پیش از مهاجرت آریایی ­ها به فلات ایران تا سلطنت فتحعلی­ شاه قاجار می­ باشد. این اثر بالغ بر481 صفحه و 86 تصویر و نیز حاوی نگاره ­هایی از مشاهیر ایران، سکّه­ ها، آثار تاریخی، پوشش مردمان ایرانی و یک نقشه سیاسی است که نسخه­ ای از آن در کتابخانه­ ی ملّی تهران نگهداری می­ شود (نیک­ بین، 1380، ج1، 407). دوبو در این کتاب به مطالبی از جمله: آداب و رسوم ایرانیان در طول تاریخ، مذهب، صنایع، پرچم ایران در عهد قاجار، خطّ و زبان و حتی لباس مردم سرزمین مان می­ پردازد. وی شخصاً به ایران سفر نکرده و منبع کتاب خود را بر پایۀ نوشته ­های دیگر محققین به­ ویژه سفرنامه­ های نمایندگان سیاسی و جهانگردان اروپایی که تا آن­ زمان از ایران دیدن کرده بودند، استوار می ­سازد (فرهنگ خاورشناسان، 1388، ج4، 126). این پژوهشگر در این کتاب ارزنده به بعضی نکته­ های ظریف و دقیقی اشاره می­ کند که شاید کمتر مورد توجه خود ایرانیان قرار گرفته باشد از جمله دربارۀ پرچم­ های ایران در دوره ­ی فتحعلی­ شاه که هم­ عصر خود نویسنده نیز هست مطلبی دارد که بخشی از آن بدین گونه است: «از جمله امتیازاتی که شاهان ایران بیشتر مراعات می­ کنند، عرضه­ کردن علم­ های متعدد است. از جمله ­ی این بیرق­ ها یکی هست که بر روی آن تیغ دوسر [شمشیر ذوالفقار] علی(ع) نقش بسته ­است و یکی دیگر صورت دخول شمس به برج اسد است. شیر خوابیده است. پس و پشت او خورشیدی در حال طلوع قرار داده شده است. این علامت­ های ایران در قصرشاهی، حجّاری و در روی جامه ­ی بیرق ­ها، خامه ­دوزی شده ­است و برروی یک نشان شاهی و نظامی نیز که شاه ایران، به سربازان و صاحبان مناصب خویش که به جرأت و دلیری بر دیگران امتیاز یافته ­اند، عطا می­ کند و گاهی نیز به بعضی از سفرای اروپائی می­ دهد، این نشانه­ ها دیده می ­شود» (ذکاء، 1344، 26). یکی از امتیازات دیگر این کتاب، وجود تصاویر و نقاشی­ های سیاه ­قلم زیبایی است که به این نوشته جلوه­ ی دیگری بخشیده ­است. این تصاویر موارد مختلفی را شامل می ­شود از جمله: الف- نقش ­برجسته ­های­ باستانی مانند نقش کوروش بزرگ هخامنشی با تاج و سه خط میخی بالای سرش، نقش ­برجسته ­های نقش رستم، بیستون و طاق بستان، نگاره ­ی شیر و گاو و نگاره ­ی جانور افسانه ­ای در تخت ­جمشید، ب- سکّه ­هایی از شاهان هخامنشی و ساسانی پ-مکان­ های تاریخی در دوره ­های مختلف مانند: ویرانه ­ی مسجد کبود تبریز، پل میانه، پلِ رویِ سفیدرود، سلطانیه ­ی زنجان و مسجد بزرگ آن و پل الله ­وردی­ خان ت- نماهایی از بعضی شهر­های ایران مانند: تهران، شیراز و بوشهر ث- پرتره­ هایی از شاهان ایران مثلاً نادرشاه افشار، کریم ­خان زند، آقامحمّدشاه قاجار و فتحعلی ­شاه قاجار و ج- پوشش و البسه ­ی سربازان و مردم عادی در دوره ­های نزدیک به زمانِ حیات نویسنده. به­ جز کتاب ایران، دوبو دو مقاله نیز در ارتباط با ایران­شناسی از خود برجای گذاشته ­است. این مقاله ­ها یکی در حوزۀ زبان­شناسی است تحت­ عنوان یادداشتی دربارۀ کاربرد واژۀ خیر در زبان فارسی برای نفی ­کردن (Note sur l'emploi du mot "Kheir" comme negation,dans la langue persane) و دیگری نقد و نوشته ­ای است بر یک مقاله پیرامون کتیبه ­های باستانی موجود در کرمانشاه با نام نامه به آقای نگارندۀ نشریۀ آسیایی درباره ­ی مقاله­ ی در ارتباط با کتیبه ­های پهلوی کرمانشاه با ترجمه سیلوستر دوساسی (Lettre M. le Redacteur du journal asiatique sur un article de M.E.Bore relative aux inscription Pehlievs de Kirmanchah traudites par M. de Sacy) (فرهنگ خاورشناسان، 1388، ج4، 126). لوئی دوبو اثر دیگری هم دارد که از منابع تاریخ ایران محسوب می ­شود و آن اثر، تاریخ ابوجعفرمحمّد طبری، برگردان ­از نسخه ­ای فارسی اثر ابوعلی ­محمد ­بلعمی (Chronique d'Abou-Djafar Mohammed Tabari, traduite sur la version persane d'Abou-Ali Mohammed Belami) نام دارد. دوبو این کتاب را در اصل از روی ترجمۀ فارسی کتاب تاریخ بلعمی، به زبان فرانسه ترجمه نموده­ است و چون خود تاریخ بلعمی رونویسی نسبتاً کاملی از تاریخ طبری است، آن را با عنوان فوق منتشر ساخته ­است. همان ­طور که گفته شد، دوبو کرسی استادی زبان ترکی در مدرسۀ ملی زبان­ های زنده شرقی را برعهده داشت و در این زمینه هم کتابی آموزشی برای استفاده دانشجویانش در سال1856م. به­ چاپ رساند. این کتاب اصول دستور زبان ترکی (Éléments de la grammaire turque) نام دارد و جزء آثار برجستۀ این شرق­ شناس فرانسوی محسوب می­ گردد. همچنین وی در عرصۀ آموزش زبان عبری و فرهنگ یهودی هم آثاری عرضه داشته است که می ­توان دو مورد از آن­ها را با عناوین آموزش زبان عبری (Études hébraïques) و کابالا یا فلسفه ی دینی یهودیان (La kabbale, ou la philosophie religieuse des Hébreux) مثال زد که البته برای مورد دوم، دوبو  فقط یکی از نویسندگان اثر مورد ­نظر می­ باشد. افزون بر موارد یاد­شده، لوئی دوبو آثاری در زمینه ­های متنوّع دیگری هم منتشر نموده ­است که از جملۀ این آثار می­ توان به مواردی مانند: الف- مشارکت در نگارش کتاب تاتارها، بلوچستان، بوتان و نپال (Tartarie, Béloutchistan, Boutan et Népal)، ب- نویسندۀ همکار در اثر فرهنگ لغت نوینی از تاریخ و جغرافیای­ دوران باستان و مدرن (Nouveau dictionnaire d'histoire et de géographie anciennes et modernes) و پ- بازنویسی، تصحیح و حاشیه ­نویسی بر ترجمۀ فرانسوی کتاب حماسۀ منظوم لوسیادهای پرتغالی (Les Lusiades ou les Portugais) اشاره­ کرد. از جمله افتخارات و نشان­ هایی که دوبو به ­سبب تلاش­ های علمی خود کسب کرد می ­توان به کسب مدال لژیون دونور (de la Légion d'honneur) در سال 1838م. از جانب حکومت فرانسه اشاره کرد. این محقّق در مجامع علمیِ ­مختلفی هم عضو بود که عضویت در شورای انجمن­ آسیایی ­پاریس (Société asiatique de Paris) و نیز عضو وابستۀ آکادمی ­سلطنتی­ علوم تورین (l'Academie Royale des Sciences de Turin) از جملۀ آن­ها به­ شمار ­می ­رود.

  تعدادی از مقالات دوبو در موضوعات مختلف:

1. توضیحی بر متن فصل264 کتاب سرگذشت رامون مونتانر (Note sur un passage du CCLXIVe chapitre de la Chronique catalane d'En Ramon Muntaner)
2. سوگنامه­ ی آ.لوئیزلوز-دسلانچمپ، کارمند بخش نسخ­ خطّی کتابخانه­ ی سلطنتی (Notices nécrologiques sur A.L.A. Loiseleur-Deslongchamps, employé au Département des manuscrits de la Bibliothèque royale)
3. نامه به آقای نگارنده­ ی نشریه ­ی آسیایی درباره مقاله­ی ام.بور در ارتباط با کتیبه ­های پهلوی ­کرمانشاه با ترجمه دوساسی (  Lettre M. le Redacteur du journal asiatique sur un article de M.E.Bore relative aux inscription Pehlievs de Kirmanchah traudites par M. de Sacy
4. یادداشتی درباره کاربرد واژه خیر در زبان­ فارسی برای نفی­ کردن (Note sur l'emploi du mot "Kheir" comme negation,dans la langue persane)

1. بدوی، عبدالرّحمان (1377)، دایرة­ المعارف­ مستشرقان، (ترجمه­ صالح­ طباطبایی)، تهران: روزنه.
2. ذکاء، یحیی (1344)، تاریخچه­ تغییرات و تحوّلات درفش و علامت دولت ­ایران از آغاز سده سیزدهم هجری­ قمری تا امروز (2)، ماهنامه­ ی هنر و مردم، خرداد و تیر1344، شماره32و33.
3. گروه مؤلّفان و مترجمان (1388)، فرهنگ خاورشناسان: زندگی­نامه و کتاب­شناسی ایران ­شناسان و اسلام ­شناسان، 4 ج، تهران: پژوهشگاه علوم­انسانی و مطالعات فرهنگی.
4. نیک­بین، نصرالله (1380)، فرهنگ جامع ­خاورشناسان مشهور و مسافران به مشرق­ زمین، ج 1، تهران: آرون.

5. Louis-Dubeux-Orientaliste
6. https://archive.org/details/Miras-2_xvid-presentingSomeBook

1. https://www.idref.fr/029633486
2. https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12732859m
3. Wikipedia
4. Worldcat

سیّد محمّد قدسی

1401-07-23