احمد آتش - Ahmed Ates
احمد آتش (Ahmed Ates) از ایران‌شناسان نامی ترکیه، متخصّص زبان و ادبیّات ترکی، عربی و فارسی، بنیان‌گذار و عضو کمیتۀ اداری انجمن بین‌المللی تحقیقات خاورشناسی (International Society for OrientalStudies) است. وی مطالعات گسترده‌ای دربارۀ ادبیّات فارسی دارد.
1917م. - 1966م.
او تحصیلات ابتدایی را در ماراش (Maraş) و تحصیلات متوسّطه را در قونیّه (Konya) به پایان رسانید. در سال ۱۹۳۵م. وارد مدرسۀ عالی استانبول (Istanbul High School) شد و در همین هنگام در گروه آموزشی زبان و ادبیّات ترکی دانشکدۀ ادبیّات استانبول به تحصیل مشغول شد (فرهنگ خاورشناسان، ۱۳۷۶، ۲۸). تحصیل در دانشگاه استانبول او را به تحصیل زبان فارسی، عربی و فرانسه آشنا و مشتاق کرد. وی اوّلین شاگرد مستشرق مشهور آلمانی هلموت ریتر (Hellmut Ritter) بود و روش‌های علمی غربی را از او آموخت. پس از فارغ‌التّحصیلی در سال 1939م. دستیار ریتر شد (ایرانیکا). وی زبان‌شناسی فارسی و عربی را که کامل‌کنندۀ دروس گذشتۀ وی بود، دنبال کرد و نیز به همان اندازه به زبان‌شناسی فرانسه توجّه داشت. گواهینامۀ پایان تحصیلات خود را درزمینۀ زبان‌شناسی فارسی و عربی و سند یادنامه‌های گوناگون به رشتۀ تحریر درآورد که مورد تحسین و ستایش استادان عالی‌مقام ترکیه واقع شد. پس از آن برای موضوع رسالۀ اصلی خود، زندگی و آثار نابغه زبیانی (Al-Nabigh) شاعر مشهور دورۀ جاهلیّت عرب را انتخاب کرد و با دفاع از رسالۀ خود در اوایل سال ۱۹۴۳م. به مقام دانشیاری نائل شد. سپس در بین سال‌های ۱۹۴۳م. - 1945م. خدمت نظام وظیفۀ خود را با درجۀ افسر در گروهان ارّابه‌های جنگی طی کرد (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۰).
احمد آتش از سال ۱۹۳۹م. به‌عنوان معاون دانشکدۀ استانبول انتخاب شد و تا سال ۱۹۴۹م. که سال مراجعت استادش پروفسور هلموت ریتر از آلمان بود، برای استقلال کرسی زبان‌شناسی عربی و فارسی و گسترش موسّسۀ خاورشناسی که به‌طور غیررسمی در سال ۱۹۳۸م. تأسیس شده بود، کوشش‌های فراوانی کرد. پس از آن در سال ۱۹۴۹م. تا سال وفاتش مسئولیّت آموزش در این موسّسه را عهده دار بود (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۰- ۱۱). او در ادامۀ کار استاد خویش به‌عنوان اوّلین اقدام علمی‌اش یک دستور زبان فارسی به‌طور مشترک با دانشمند افغانستان عبد‌الوهّاب شارزی (Abd-al-Wahhāb Ṭarzi) نوشت (ایرانیکا). این کار مهم هنگامی صورت گرفت که آموزش همگانی عربی و فارسی از برنامۀ مدارس متوسّطه و عالی حذف شده بود (فرهنگ خاورشناسان، ۱۳۷۶، ۲۸). احمد آتش در سال ۱۹۵۳م. به استادی رسید و با انتشار مجلّۀ مجموعه‌های شرقی (The Oriental Collections) که نخستین شمارۀ آن در سال ۱۹۵۶م. انتشار یافت، به طرح خود یعنی تأسیس یک نشریۀ خاص برای موسّسۀ خاورشناسی ترکیه جامۀ عمل پوشاند (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۱). وی برای شرکت در کنگره‌های خاورشناسی و مجامع مختلف مکرّراً مسافرت کرد. طولانی‌ترین سفر او در سال ۱۹۶۲م. بود که مدت ۶ ماه در اروپا به مطالعه و تحقیق اشتغال داشت (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۱). در سال ۱۹۴۸م. در بیست و یکمین کنگرۀ بین‌المللی شرق‌شناسان در پاریس شرکت کرد. در سال ۱۹۵۲م. در هزارۀ ابن‌سینا در بغداد حضور یافت. در سال ۱۹۴۵م./ ۱۳۳۲ش. برای شرکت در هزارۀ ابن‌سینا به تهران آمد. وی هم‌چنین سال ۱۹۶۰م. در بیست و سومین کنگرۀ بین‌المللی شرق‌شناسان در کمبریج و سپس در بیست و پنجمین کنگرۀ بین‌المللی شرق‌شناسان در مسکو شرکت کرد و در سال ۱۹۶۲م. در مراسم یاد‌بود نهصدمین سال درگذشت خواجه عبدالله انصاری در افغانستان حضور یافت. آخرین سفر او در سال ۱۹۶۶م. به ایران بود که به‌منظور شرکت در جلسات بحث و گفتگو دربارۀ تدوین تاریخ مفصّل ایران در تهران انجام شد (فرهنگ خاورشناسان، ۱۳۷۶، ۲۸). احمد آتش به تمام خصایص لازم یک عالم سرشار از معلومات وسیع آراسته بود و پژوهش‌های علمی و ادبی زیادی انجام داد. وسعت مطالعاتش دربارۀ موضوعات گوناگون و کار مداومش دربارۀ بسیاری از نسخه‌های خطّی قدیمی کتابخانه‌ها و سرانجام کوشش‌های وی برای دایرةالمعارف اسلامی لیدن (The Encyclopaedia of Islam) نتیجۀ کارهای مداوم و منظّم او بود (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۲). احمد آتش عهده‌دار مسئولیّت اداری و علمی موسّسات گوناگون بود. نخستین مسئولیّت وی ریاست موسّسۀ خاورشناسی ترکیه بود و پس از آن، از طرف هیئت تحریریۀ دایرةالمعارف اسلامی لیدن به‌عنوان مدیر منتخب آن برگزیده شد. وی بنیان‌گذار و عضو کمیتۀ اداری انجمن بین‌المللی تحقیقات خاورشناسی بود. وی هم‌چنین عضو موسّسات تحقیقات فرهنگی ترکی و نیز مجمع زبان‌شناسی ترکی و دیگر جوامع بود (نیکبین، ۱۳۸۳، ۱۲).
پروفسور احمد آتش قریب به چهل مقاله به زبان ترکی در دایرةالمعارف اسلامی لیدن (The Encyclopaedia of Islam) نگاشته‌است. آثار او دربارۀ ایران عبارتند از:
- دستور زبان فارسی (با همکاری)
(Farsca Grameri. Abdulvehhab Tarzi. Istanbul: Bozkurt Matbaasi. 1945)
- ترجمان‌البلاغة، کهن‌ترین اثر فارسی نو دربارۀ فنون بلاغت
(Tarjuman al-balagha. das frühest neupersische werk über rhetorische Figuren. oriens 1. 1948)
- رساله و شعری قدیمی به زبان ترکی شرقی
(Sark turkcesi ile eski bir siir ve bir risale. Jean Deny Annagani. 1958)
- ترجمان‌البلاغة، اثر محمّدبن عمر رادویانی (مقدمه، تحشیه و نشر)
(Muhammad Ibn Omar al-Raduyani, fI. Ca, 1100 kitab Tarcuman al-balaga. Mukaddime. hasiye ve izahlarla nesreden Ahmed Ates, Istanbul: 1949)
- نسخه‌های خطّی مهم فارسی و عربی کتابخانۀ عمومی قسطمونی
(Kastamonu Genel kitabliginda bulunan bazi muhim ardpca ve farsca yazmalar. Oriens 5. 1952)
- رسالۀ فی ماهیة‌العشق، اثر ابن سینا (تصحیح و ترجمه به ترکی با همکاری)
(Ibn sina Askan Mahiyeti hakkinda risale. Nesreden ve Turkceye ceviren Ahmed Ates. [ Risalah fi mahiyat al-ishp]. Arabic text edited and translated into Turkish by Ahmed Ates. Ibrahim Horoz. Istanbul: 1953)
- رسائل ابن سینا
(Ibn Sina Risaleleri. Les opuscules. Edite et annote par Hilmi Ziya ulken, Ankara: Turk Tarih Kurumu Basimevi, 1953)
- معنی هجده بیت از مثنوی
(Mesnevi'nin Onsekiz Beytinin Manasi, Mela-nges Koprulu, 1953)
- رسالة‌الاکسیر، اثر ابن سینا (تصحیح و مقدمه به ترکی)
(Ibn Sina, Risalat al-Iksir (A philosophical treatise). Also Called: Risalah fi Mastur ilm al San'ah. Arabic text edited and with an introduction in Turkish by Ates. Istanbul: Osman Yalcin, 1953)
- تاریخ آخرین تحریر شاهنامۀ فردوسی طوسی و هجویۀ او علیه سلطان محمود
(Le date de al derniere redaction de Sahname de Firdausi-I Tusi et sa satire contre Sultan Mahmud. Belleten. TTK. 18. 1954)
- احصاءالعلوم، اثر فارابی (ترجمه به ترکی)
(AI-Farabi, d. 950. Ilimlerin Sayimi (Ihsa’ul-'uIum). Bu eseri Ahmet Ates dilimize cevirmistir. Istanbul: Maarif basi mevi. 1955)
- جامع‌التّواریخ، اثر رشیدالدّین فضل‌الله (نقد و نشر)
(Rashid al- Din Tabib. 1247-1318. Cami'al- tavarih (metin) yayin liyan Ahmed Ates. Ankara: Turk Tarih Kurumu Basimevi. 1957)
- راحة‌الصدور و آیة‌السرور، اثر راوندی (ترجمه به ترکی)
(Al-Rawandi, 1202, Muhammad ibn-Ali, Najm al-Din Abu Bakr. Rahat-us-Sudur ve ayet– us– surur (ganunlerin rahati ve sevinc alameti). Muhammed Ikbal in 1921 de G.M.S.Il'de bastirnigi Farsca metinden turkceye cevire Ates. Ankara: Vol.l, 1957; Vol. 2, 1967)
- مجموعه‌ای از نامه‌های خاقانی شروانی (منشآت خاقانی)
(Recueil de lettres de Xaqani– i Sirwani (Munsa at-I Xaqani), Moskva: 1960, Tom II, 1963)
- وَرقه و گلشاه منظومۀ کهن ایرانی
(Un vieux poem romanesque persan: recit de warqah et Gulshah, Ars. Or. 4, 1961)
1. مروری بر کتاب ترجمان‌البلاغه. (تابستان ۱۳۸۱). ترجمۀ توفیق سبحانی. مجلّۀ تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی. ش.۳۹. 2. معنای هیجده بیت آغاز مثنوی. (۱۳۶۵). ترجمۀ توفیق سبحانی. مجلّۀ معارف. ش. ۸. 3. تاریخ نظم شاهنامه. (تیر ۱۳۵۷). ترجمۀ توفیق سبحانی. مجلّۀ سیمرغ. ش. ۵. 4. در باب نقد جامع‌التواریخ. (فروردین ۱۳۴۰). مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال هشتم. ش. ۳ (پیاپی ۳۱). 5. فرخی چه زمان به چغانیان رفت؟. (مرداد ۱۳۴۰). مجلّۀ آریانا. ش. ۲۲۳. 6. در حق متن ترجمان‌البلاغه. (اردیبهشت ۱۳۲۹). مجلّۀ یغما. سال سوم. ش. ۲ (پیاپی ۲۴).
- گروه مؤلّفان و مترجمان. (۱۳۷۶). فرهنگ خاورشناسان: زندگی‌نامه و کتاب‌شناسی ایران‌شناسان و اسلام‌شناسان. تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ج. ۱، حرف آ- الف.
- نیکبین، نصرالله. (۱۳۸۳). فرهنگ جامع خاورشناسان مشهور و مسافران به مشرق زمین. تهران: آردن با همکاری سهامی انتشار. ج. ۱.
- پژوهشگاه علوم و مطالعات انسانی
1. مصحّحان: زندگی و آثار پروفسور احمد آتش. ترجمۀ توفیق سبحانی. (پاییز و زمستان ۱۳۸۴). آینۀ میراث (دورۀ جدید). ش. ۳۰ و ۳۱. ۳۶۱- ۳۷۶.
هانیه طلوع فکور
تیرماه ۱۳۹۸ش.1401-05-08