ژیلبر لئون ژان لازار - Gilbert Leon Jean Lazard

ژیلبر لئون ژان لازار Gilbert Leon Jean Lazard از ایران‌شناسانی است که در زمینۀ زبان ایرانی، ترجمۀ اشعار کلاسیک فارسی، نوع شناسی زبان‌شناسی و همترازی نحوی مطالعه و پژوهش کرده است. او همچنین به عنوان نویسنده، مؤلف، ویراستار، مترجم، ناشر، مفسر، راهنما و مشاور علمی، شناخته می‌شود.

تولد و درگذشت

1920م. - 2018م.

سوابق زندگی و تحصیل

لازار در سال ۱۹۴۸م. در مؤسسۀ اکول نرمال سوپریور (École normale supérieure) تحصیلات خود را به پایان رساند. از ۱۹۵۸م. تا ۱۹۶۶م. استاد زبان فارسی در همین مؤسسه بود. از سال ۱۹۶۹م. تا ۱۹۸۱م. در دانشگاه پاریس (Université de Paris) تدریس می‌کرد و مدتی مدیر گروه شرق‌شناسی و مؤسسۀ مطالعات ایرانی در این دانشگاه بود. وی از سال ۱۹۷۲م. تا ۱۹۹۳م. مدیر گروه‌های پژوهشی در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه در زمینۀ زبان‌های ایرانی بود. او همچنین استاد راهنمای علی شریعتی و پوران شریعت‌رضوی در دورۀ دکتری بود (رایزنی فرهنگی ایران در فرانسه، 1397ش.).

سوابق اجرایی و پژوهشی

از سال ۱۹۴۸م. تا سال ۱۹۵۱م. در زمینۀ فرهنگ و زبان فارسی پژوهش‌ کرد. او رسالۀ دورۀ دکتری خود را دربارۀ کل‌گیری زبان فارسی (از این رساله کتابی نیز با این عنوان به چاپ رسیده است: Grammaire du persian contemporain) شکل‌گیری زبان فارسی نوشت. لازار عضو فرهنگستان کتیبه‌شناسی و زبان‌های باستانی فرانسه، انجمن زبان‌شناسی پاریس و انجمن رده‌شناسی زبانی است. در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ش. به عضویت افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد. در سال 1396ش. موفق به دریافت بیست‌و‌چهارمین جایزۀ ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی شد (خبرگزاری مهر، 1397ش.). او از بنیان‌گذاران انجمن ریخت‌شناسی زبانی (l’Association for Linguistic Typology, ALT) است. این انجمن علاوه بر ارتقای دانش نظری و عملی زبان‌شناسی باعث ایجاد بحث‌های انتقادی در حوزۀ نوع‌شناسی زبان‌شناختی شده است (Amr Helmy, 2011). بر اساس اطلاعات یکپارچۀ مرکز کتابخانه آنلاین رایانه ای 231 اثر در 551 انتشارات به 6 زبان از این پژوهشگر موجود است (مرکز کتابخانه آنلاین رایانه[1] Online Computer Library Center(OCLC- ISNI) ،2021). برخی از مهم‌ترین آثار این ایران‌شناس و زبان‌شناس فرانسوی عبارت اند از زبان کهن‌ترین متون نثر فارسی، دستور زبان فارسی معاصر، فرهنگ فارسی- فرانسه، شکل‌گیری زبان فارسی، اشعار پراکنده قدیمی‌ترین شعرای فارسی‌زبان از حنظله بادغیسی تا دقیقی، بررسی وزن شعر ایرانی، ترجمۀ فرانسوی برگزیدۀ رباعیات خیام و گزیده‌هایی از غزل‌های حافظ (خبرگزاری مهر، 1397ش.). کتاب واژه‌نامۀ دو زبانه فارسی- فرانسه (Dictinnaire persan-francais) شامل بیش از 30هزار واژه از 24هزار مقاله می‌شود. هرچند این واژه‌نامه بر لغات و اصطلاحات معاصر تأکید دارد تا حدودی نیز اصطلاحات مصطلح کلاسیک را هم پوشش می‌دهد. علاوه بر این، واژه‌نامه به واژگان رسمی محدود نیست و واژگان محاوره‌ای را نیز دربرمی‌گیرد. نوع فعل از نظر ساده و مرکب بودن تعیین‌شده و برای فهم بیشتر در ساختار جمله بیان شده‌است (لازار، 1990م.). کتاب اولین اشعار فارسی (Les premiers poetes persans) یکی دیگر از شاهکارهای اوست که به اشعار کهن فارسی می‌پردازد. چ‍اپ‌ اول‌ ای‍ن‌ ک‍ت‍اب‌ در ۱۹۶۴م. ب‍ه‌وس‍ی‍ل‍ۀ ق‍س‍م‍ت‌ ای‍ران‌ش‍ن‍اس‍ی‌ ان‍ج‍م‍ن‌ ای‍ران‌ و ف‍ران‍س‍ه‌ در ت‍ه‍ران‌ و ان‍ج‍م‍ن‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ ای‍ران‍ی‌ دان‍ش‍گ‍اه‌ پ‍اری‍س‌ و ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ۀ میزونه )‌‎ (J. Maisonneuveدر پ‍اری‍س‌ م‍ن‍ت‍ش‍ر ش‍ده‌ اس‍ت. ترجمۀ این کتاب با عنوان اش‍ع‍ار پ‍راک‍ن‍دۀ ق‍دیمی‌ت‍ری‍ن‌ ش‍ع‍رای‌ ف‍ارس‍ی‌ زب‍ان‌: از ح‍ن‍ظل‍ه‌ ب‍ادغ‍ی‍س‍ی‌ ت‍ا دق‍ی‍ق‍ی‌ (ب‍ه‌ غ‍ی‍ر رودک‍ی‌) در سال 1361م. در انتشارات ک‍ت‍اب‌ آزاد، در تهران به چاپ رسید و جزء مجموعۀ گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ۀ ن‍وش‍ت‍ه‌ه‍ای‌ ای‍ران‍ی‌، شمارۀ 13 به شمار می‌آید (کتابخانۀ ملی ایران، 1400ش.). مهمترین ویژگی آثار این ایران‌شناس داشتن رویکرد زبان‌شناسانه در تألیف و تنظیم مقوله‌های دستوری کتابش است که این ویژگی باعث شده است در گذر زمان کماکان مورد توجه زبان‌شناسان فارسی زبان در داخل و خارج از کشور قرار گیرد (رایزنی فرهنگی ایران در فرانسه، 1397ش.).

آثار

ایران. ژی‍ل‍ب‍ر لازار ‏‫. پاریس: Publicatins Orientalistes de France،1973م.
صد و یک غزل عاشقانه. حافظ، شمس‌الدین محمد. نقد و تفسیر از ژی‍ل‍ب‍ر لازار. پاریس: Gallimard‫، 2010م.
خاستگاه زبان فارسی. Bathesda ژی‍ل‍ب‍ر لازارپاریس: بنیاد مطالعات ایران، 1993م.
گرامر زبان فارسی معاصر. ژی‍ل‍ب‍ر لازار،.Mazda Pub: 2012م.
Actancy (Empirical Approaches to Language Typology) [EALT]. ژی‍ل‍ب‍ر لازار، فرانسه: De Gruyter Mouton; ،2011
دستور زبان فارسی معاصر. ژی‍ل‍ب‍ر لازار. فرانسه: ‎Peeters Publishers، 2012

آثار منتشر شده در ایران

در یک نگاه اجمالی به سایت کتابخانه ملی، و پایگاه مجلات ایرانی مشخص شد تا کنون تعدای از کتب و مقالات او به زبان فارسی ترجمه شده است که عبارتند از:

Dictinnaire persan-francais ژی‍ل‍ب‍ر لازار، و مهدی قوام نژاد‎. لیدن: Brill، 1990م./1369ش.

این کتاب توسط ناشران مختلف به چاپ رسیده است. ترجمه این اثر به همت نویسنده همکار به فارسی برگردانده شدهاست و در سال 1382 در انتشارات جوف در تهران به چاپ رسیده است.

Grammaire du persan contemporain. ژی‍ل‍ب‍ر لازار. پاریسک ‎ Klincksieck. ‎، 1957م. /1336ش.
اش‍ع‍ار پ‍راک‍ن‍ده‌ ق‍دی‍می‌ت‍ری‍ن‌ ش‍ع‍رای‌ ف‍ارس‍ی‌ زب‍ان‌: از ح‍ن‍ظل‍ه‌ ب‍ادغ‍ی‍س‍ی‌ ت‍ا دق‍ی‍ق‍ی‌ (ب‍ه‌ غ‍ی‍ر رودک‍ی‌). ژی‍ل‍ب‍ر لازار، ت‍ه‍ران‌: ک‍ت‍اب‌ آزاد، 1361
.بررسی وزن شعر ایرانی. ترجمه لیلا ضیامجیدی. ژی‍ل‍ب‍ر لازار .تهران : هرمس‏‫،۱۳۹۵
دس‍ت‍ور زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌ م‍ع‍اص‍ر. ترج‍م‍ه‌ م‍ه‍س‍ت‍ی‌ ب‍ح‍ری‍ن‍ی‌؛ توضیحات و حواشی هرمز میلانیان. ژی‍ل‍ب‍ر لازار. تهران: هرمس،۱۳۹۸
رباعیات حکیم عمرخیام: رباعیات .چندزبانه. ع‍م‍رب‍ن‌ اب‍راه‍ی‍م‌ خ‍ی‍ام‌، با مقدمه سعید نفیسی؛ بخط میرجمال‌الدین جلالی؛ ترجمۀ انگلیسی ادوارد فیتنرجرالد؛ ترجمۀ فرانسه ژیلبر لازار. تهران: کتاب پارسه‏‫: 1386. همین اثر به اهتمام علی جانزاده در انتشارات جانزاده در سال 1393 در تهران به چاپ رسیده است.
ش‍ک‍ل‌گ‍ی‍ری‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌. ژی‍ل‍ب‍ر لازار، ت‍رج‍م‍ۀ م‍ه‍س‍ت‍ی‌ ب‍ح‍ری‍ن‍ی‌. ت‍ه‍ران‌ : ه‍رم‍س: 1393
مقالات مختلفی از پژوهش‌های ایشان، به همکاری مترجمین و محققین در نشریات؛ دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تبریز)، گوهر، سخن، فرهنگ، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، نامه بهارستان و سیمرغ وزارت فرهنگ و هنر به فارسی نوشته شده‌ است.

منابع