داریوش شایگان Dariush Shayegan فیلسوف، هندشناس، نویسنده و شاعر ایرانی بود که آثار او به دو زبان فارسی و فرانسه در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است. وی در شناساندن شاعران ایرانی به سایر تمدّن‌ها به‌‌خصوص فرانسه نقش پررنگی داشته‌است. آن‌چه امروز تحت عنوان گفتگوی تمدّن‌ها مورد بحث قرار گرفته و اشاعه یافته‌است، اصطلاحی است که او واضع آن است.
1935م.- 2018م.
وی در مدرسۀ فرانسوی‌زبان سن‌لوئی تهران Saint Louis زبان فرانسوی آموخت. در سال ۱۳۲۹ش. در نخستین سفر خود، ابتدا به ایتالیا و سپس به سوئیس رفت و سرانجام رهسپار پاریس شد. پس از این سفر، شایگان بدون به پایان رساندن دبیرستان در ایران در سن پانزده سالگی رهسپار انگلستان شد و پس از آن به ژنو رفت تا پزشکی بخواند. پس از یک ترم انصراف داد و به شناخت بیشتر علوم انسانی و هنر و ادبیات پرداخت. وی به‌وسیلۀ ژان هربر Herbert Jean با استادان هند آشنا شد و سپس به‌مدّت دو سال، به کلاس‌های زبان سانسکریت هانری فرای Henry Fry رفت. در بازگشت به تهران با برهمن ایندوشکر، استاد زبان سانسکریت دانشگاه تهران Tehran University آشنا شد. او دو سال و نیم نزد او زبان سانسکریت و ادبیات هند خواند. زمانی که برهمن ایندوشکر ایران را ترک کرد، شایگان تدریس سانسکریت در دانشگاه تهران را در ۲۵ سالگی آغاز کرد. در همان زمان به‌واسطۀ سیّد حسین نصر با هانری کوربن Henry Corbin آشنا شد و پژوهش گسترده‌ای دربارۀ فلسفۀ هندی آغاز کرد که در سال ۱۳۴۶ش. در قالب کتابی دوجلدی با عنوان ادیان و مکتب‌های فلسفی هند منتشر شد. او پیش از انتشار این کتاب یک دوره استغراق و مراقبه را پس از اقامت در ژنو در ایران گذرانده بود. شایگان از سال ۱۳۳۹ش. تا ۱۳۴۵ش. پژوهش‌های خود را دربارۀ فلسفۀ هند آغاز کرد و با پژوهش تطبیقی دربارۀ اسلام و هند به پایان رساند. شایگان از سال ۱۳۴۶ش. به‌خاطر تحصیل در مقطع دکترا در دانشگاه سوربن Sorbonne University سالی چند بار به اروپا سفر می‌کرد (ویکی‌پدیا).
داریوش شایگان پیش از هر چیز نمونۀ اعلای یک روشنفکر بود؛ روشنفکری که هر چند نام و شناسنامه‌ای ایرانی داشت امّا بدون تعلّق به زمان و مکانی خاص، در آسمان اندیشه و تفکّر معنوی پرواز می‌کرد. اگرچه بیشتر به زبان فرانسه می‌نوشت ولی به زبان‌های انگلیسی و آلمانی نیز تسلّط داشت و زبان‌های رایج دیگر اروپایی را هم می‌شناخت و با لاتینی و سانسکریت نیز بیگانه نبود (ارجمند، 1387، 616) پرفسور داریوش شایگان مبدع یک نظریۀ فلسفی بود. آن‌چه امروز تحت عنوان گفتگوی تمدّن‌ها مورد بحث قرار گرفته و اشاعه یافته‌است، اصطلاحی است که وی واضع آن است. شایگان در اوایل دهۀ 1970م. هنگامی‌که استاد هندشناسی و فلسفۀ تطبیقی در دانشگاه تهران Tehran University بود، تلاش بسیاری برای مطالعات تطبیقی تمدّن‌های غیرغربی از جمله چین، ژاپن، هند، مصر و ایران کرد. او عمیقاً به اهمیّت یادگیری این تمدّن‌ها و کسب تجربه از یکدیگر در رویارویی با زیست جهان غرب باور داشت (کولر، 1388، 45). زمینه‌های کاری دکتر شایگان شاید در یک نگاه خلاصه به‌نظر برسد، امّا وقتی به کتاب‌ها و مقالات او می‌نگریم به گستردگی مباحث مطرح شده پی می‌بریم؛ از آفاق تفکّر معنوی در اسلام ایرانی تا افسونزدگی جدید، از نقد آرای داراشکوه تا جستجوی فضاهای گمشده و پرسش دربارۀ چندگانگی فرهنگی (دهباشی، 1378، 531). وی در طول سال‌های پژوهش خود با روحانیان سرشناسی هم‌چون سید محمّدحسین طباطبایی، ابوالحسن رفیعی قزوینی، مهدی الهی قمشه‌ای و جلال‌الدّین آشتیانی مراوده داشت. شایگان در سال‌های پایانی عمر خود به شناساندن شاعران ایرانی به فرانسوی‌‌زبانان پرداخت و شاعران و نویسندگان فرانسوی را نیز به ایرانیان معرّفی کرد. آخرین کتابی که از او در فرانسه منتشر شد، کتاب پنج اقلیم حضور است که شاعرانگی ایرانی را در شعر پنج شاعر بزرگ ایرانی شامل فردوسی، خیّام، مولوی، سعدی و حافظ بررسی کرده‌‌است. آخرین کتاب‌های شایگان (که به فارسی نیز موجود است) دربارۀ شارل پیر بودلر Charles Pierre Baudelaire، شاعر بزرگ قرن نوزدهم فرانسه و مارسل پروست Marcel Proust، نویسندۀ بزرگ اوایل سدۀ بیستم فرانسه هستند. وی پیش از آن، مقالات خود دربارۀ هنر را در کتابی با عنوان در جستجوی فضاهای گمشده منتشر کرده بود.
- Qu’est-ce qu’une révolution religieuse? Presses d’aujourd’hui, Paris 1982, deuxième édition, Bibliothèque Albin Michel des idées, Paris,1991.
- Le regard mutilé, Schizophrénie culturelle : pays traditionnels face à la modernité, Albin English Translation : Cultural Schizophrenia, Islamic Societies Confronting the West, Translated from the French by John Howe, Saqi books, London 1992. Also published by Syracuse University Press, 1997.
- Henry Corbin, La topographie spirituelle de l’Islam iranien, Éditions de la Différence, Paris, 1990
- Les illusions de l’identité, Éditions du Félin, Paris, 1992
- Sous les ciels du monde, Entretiens avec Ramin Jahanbegloo, Éditions du Félin,1992
- Au-delà du miroir, Diversité culturelle et unité des valeurs, Editions de l’Aube, 2004
- La lumière vient de l’Occident, Le réenchantement du monde et la pensée nomade, L’aube, essai. Paris, 2001, troisième édition, 2005, quatriéme édition, essai poche, 2008
- Terre de mirages, avec la collaboration de Maryam Askari, La collection Regards croisés, Éditions de l’Aube, Paris, 2004
- Hindouisme et Soufisme, une lecture du «Confluent des Deux Océans», Éditions de la Différence, Paris 1979, 2nd edition, Albin Michel, Paris
- آمیزش افق‌ها: منتخباتی از آثار داریوش شایگان، (۱۳۸۹ش.)، گزینش و تدوین محمّدمنصور هاشمی، تهران: نشر فرزان روز.
- آی‍ن‍دۀ ایران و گ‍ذش‍ت‍ۀ فرهنگی، (1354ش.)، تهران: نشر دفتر مطالعات فرهنگی.
- آی‍ی‍ن ه‍ن‍دو و ع‍رف‍ان اس‍لام‍ی (ب‍راس‍اس م‍ج‍م‍ع‌‌ال‍ب‍ح‍ری‍ن داراشکوه)، (1388ش.)، ترجمۀ جمشید ارجمند، تهران: نشر فرزان روز.
- ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، (1393ش.)، تهران: نشر فرزان روز.
- آسیا در برابر غرب، (1388ش.)، تهران: نشر امیرکبیر.
- بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی، (1393ش.)، تهران: نشر فرزان روز.
- بینش اساطیری، (1391ش.)، تهران: نشر اساطیر.
- افسونزدگی جدید: ه‍وی‍ّت چ‍ه‍ل ت‍ک‍ّه و تفکّر س‍ی‍ّار، (1380ش.)، ترجمۀ ف‍اطم‍ه ول‍ی‍ان‍ی، تهران: نشر فرزان روز.
- پنج اقلیم حضور (فردوسی، خیّام، مولوی، سعدی، حافظ): بحثی دربارۀ شاعرانگی ایرانیان، (1393ش.)، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
- پ‍ن‍ج‍ره‌ای گ‍ش‍وده ب‍ر چ‍ی‍زی دیگر: گ‍ف‍ت و گ‍و با مارسل دوش‍ان/ پ‍ی‌ی‍ر ک‍اب‍ان، (1380ش.)، ترجمۀ ل‍ی‍ل‍ی گ‍ل‍س‍ت‍ان، تهران: نشر فرزان روز.
- جنون هوشیاری: بحثی دربارۀ اندیشه و هنر شارل بودلر، (1394ش.)، تهران: نشر نظر.
- در جستجوی فضاهای گمشده: مجموعه مقالات مرتبط با هنرهای تجسمی، (1395ش.)، تهران: فرهنگ معاصر.
- سرزمین سراب‌ها، (1394ش.)، ترجمۀ جمشید ارجمند، تهران: نشر فروزان روز.
- فانوس جادویی زمان: نگاهی به رمان در جستجوی زمان از دست رفته اثر مارسل پروست، (1396ش.)، تهران: فرهنگ معاصر.
- ق‍ی‍ام‍ت و م‍ع‍اد در ع‍رف‍ان اس‍لام‍ی و ه‍ن‍دو، (1384ش.)، به اه‍ت‍م‍ام ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م جرب‍زه‌دار، تهران: نشر اساطیر.
- نگاه شکسته: بحثی دربارۀ «اسکیزوفرنی» فرهنگی، (1394ش.)، ترجمۀ علیرضا مناف‌زاده، تهران: فرهنگ معاصر.
- هانری ک‍رب‍ن: آفاق تفکّر معنوی در اسلام ایرانی، (1373ش.)، ترجمۀ ب‍اق‍ر پ‍ره‍ام، تهران: نشر فرزان روز.
- ارجمند، جمشید، (آذر و دی و بهمن و اسفند 1387ش.)، داریوش شایگان: یک روشنفکر جهانی (با چراغ اندیشه در پس‌کوچه‌های تاریخ)، مجلۀ بخارا، ، ش. 68 و 69.
- دهباشی، علی، (آذر و دی و بهمن و اسفند 1387ش.)، جشن‌نامۀ دکتر داریوش شایگان (ادای دین)، مجلۀ بخارا، ش. 68 و 69.
- کولر، هانس، (بهمن و اسفند 1388ش.)، در ستایش داریوش شایگان، ترجمۀ فرزاد میرزایی، مجلۀ بخارا، ش. 74.
- ح‍ق‍دار، ع‍ل‍ی‌اص‍غ‍ر، (1383ش.)، داریوش شایگان و ب‍ح‍ران م‍ع‍ن‍وی‍ّت س‍ن‍ّت‍ی، تهران: نشر کویر.
- زرشناس، شهریار، (1392ش.)، سیری انتقادی در آرای داریوش شایگان: از مدعای راه حل آسیایی تا دعوت به سرسپردن به سلطۀ سرمایه‌داری و نئولیبرال، قم: دفتر نشر معارف.
- زی‍ر آس‍م‍ان‌ه‍ای جهان؛ گ‍ف‍ت‌وگ‍وی داریوش شایگان با رام‍ی‍ن ج‍ه‍ان‍ب‍گ‍ل‍و، (1376ش.)، ترجمۀ ن‍ازی ع‍ظی‍م‍ا، تهران: نشر فروزان روز.
- بوک سیتی
- ایلنا
- گویا
1401-02-11